Mîzânü´l-Hakk Fî İhtiyâri´l-Ehakk: En Doğruyu Seçmek İçin Hak Terazisi / En Doğru Olan Tercih Konusunda Hak Ölçü

4.2/5 ( ratings)

XVII. yüzyılın yetiştirdiği en büyük Osmanlı bilginlerinden biri olan Kâtip Çelebi tüm eserlerinde akla ve müspet ilimlere yer vermiştir. Çağının bağnazlığından sıyrılarak, başkalarının halkı birbirine düşürecek bir kavga haline getirdiği konular hakkında doğru yolu gösteren odur. Doğruyu bulmaya ve göstermeye çalışırken kalemine hâkim olan güç tarafsızlığından gelir. Hükümlerinde kullandığı terazinin kefesine hislerini, arkadaşlıklarını koymaktan uzak durmuş, söyleyeceklerini açıkça söylemiştir. Onu ilgilendiren kişiler değil fikirlerdir. ... Kâtip Çelebi zamanında din adamları iki gruba ayrılarak hiçbir dinsel, bilimsel ve pratik değeri bulunmayan bazı konuları tartışıyor, birbirlerine acımasızca hücum ediyor, hatta cahil halkı da yanlarına çekerek fitne çıkarıyor, buna da "din ve ilim" diyorlardı. Kavga bir medrese-tekke, müderris-şeyh, molla-derviş boğuşması halini almıştı.

Mîzânü'l-Hakk işte bu ortamda yazılmıştır. Müspet ilimlerin gerekliliğine dair bir girişle başlayan eser yirmi bir konuyu ele almaktadır. Bu konular üzerine iki tarafın birbirine aykırı düşüncelerini belirterek, bunların arasından doğru yola nasıl çıkılacağını Kâtip Çelebi, yeri geldikçe dayanak ve tanık olarak bu konulara dair yazılmış belli başlı eserleri sıralamakta ve yetkili bilginlerin adlarını ileri sürmektedir. Bu konuları işlerken bugün de yarın da değerinden asla kaybetmeyen fikirler, adeta düsturlar ortaya koyduğu görülür. Mîzânü'l-Hakk döneminde büyük yankı uyandırmıştır. Zamanının şeyhülislamına bu esere dair "Halkı birbirine mi düşürmektedir, yoksa onları birleştirmekte midir? Bunda halka ılımlılığın doğru yolu mu gösterilmektedir?" diye sorularak fetva istenmiş; şeyhülislam Abdürrahim Efendi bu eserin halkı uzlaştırdığı, onlara doğru yolu gösterip ılımlılığa yönelttiği şeklinde fetva vermiştir.